Starosta jako Organ właściwy w odniesieniu do kopalin nieobjętych własnością górniczą takie decyzje wydaje – jeżeli jednocześnie są spełnione następujące wymagania: obszar udokumentowanego złoża nieobjętego własnością górniczą nie przekracza 2 ha, wydobycie kopaliny ze złoża w roku kalendarzowym nie przekroczy 20 000 m3 oraz działalność będzie prowadzona metodą odkrywkową bez użycia środków strzałowych.
Podjęcie działalności wydobywczej, w tym uzyskanie koncesji, wymaga zarejestrowania działalności gospodarczej. W zakres wymogów mogą wchodzić również takie obowiązki, jak uzyskanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, pozwolenia wodnoprawnego, decyzji zezwalającej na wyłączenie gruntów z produkcji rolniczej lub leśnej.
Ustawodawca przewidział również możliwość wydobywania kopalin przez osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej oraz nieposiadające koncesji.
Jest to jednak możliwe, jeżeli zostaną spełnione łącznie następujące warunki:
- wydobywane będą piaski i żwiry;
- kopalina przeznaczona będzie dla zaspokojenia potrzeb własnych osoby fizycznej i nie będzie przez nią zbywana;
- wydobywana będzie z nieruchomości stanowiącej własność tej osoby;
- wydobycie będzie wykonywane bez użycia środków strzałowych i nie przekroczy 10 m3
- w roku kalendarzowym;
- nie naruszy przeznaczenia nieruchomości.
O zamiarze wydobycia należy zawiadomić pisemnie z 7-dniowym wyprzedzeniem właściwy organ nadzoru górniczego, określając lokalizację zamierzonych robót i czas ich wykonywania.
Sankcje za samowolne wydobycie
Za nielegalne wydobywanie kopalin grozi nałożenie opłaty podwyższonej w wysokości czterdziestokrotnej stawki opłaty eksploatacyjnej dla danego rodzaju kopaliny, pomnożonej przez ilość, jaka została wydobyta. Organami ustalającymi opłaty podwyższone są najczęściej organy nadzoru górniczego – dyrektorzy właściwych miejscowo okręgowych urzędów górniczych. Przepisy Prawa geologicznego i górniczego przewidują także sankcje karne wynikające z art. 177 ustawy tj. areszt lub grzywna.