Opracował: Zespół dostepnyprawnik.pl
Kiedy można skorzystać z odstąpienia od umowy
Możliwość odstąpienia od umowy musi zostać w umowie między stronami przewidziana. Zgodnie z art. 395 § 1 zd. 1 kodeksu cywilnego „Można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy”. Możliwość ta może zostać przewidziana zarówno dla obu stron, ale też tylko i wyłącznie dla jednej konkretnej strony. Oznacza to, iż może dojść do sytuacji, gdy tylko jedna ze stron posiada takie uprawnienie, druga zaś strona jest tego uprawnienia pozbawiona.
Co musi zawierać klauzula umownego odstąpienia?
Klauzula umownego odstąpienia od umowy musi zawierać:
- Wskazanie strony/stron, uprawnionych do odstąpienia – umowne prawo odstąpienia może bowiem dotyczyć obu/wszystkich stron umowy, może też dotyczyć np. tylko jednej.
- Wskazanie terminu – klauzula dotycząca umownego prawa do odstąpienia od umowy dla swojej ważności musi koniecznie zawierać określenie terminu, przed upływem którego strona lub strony uprawnione są do skorzystania z odstąpienia do umowy. Powinien on być terminem końcowym np. określonym poprzez wskazanie konkretnej daty czy okresu czasu i nie powinien być nadmiernie oddalony w czasie. Należy wskazać, iż klauzula umownego odstąpienia od umowy – bezterminowa powoduje nieważność zapisu umownego odnośnie odstąpienia. Przepis bowiem z art. 395 jest przepisem ius cogens (normą bezwzględnie obowiązującą). Zakazuje zastrzegania bezterminowego prawa odstąpienia, gdyż niweczyłoby to stabilność sytuacji prawnej stron. Jest to również termin zawity, gdyż po jego upływie umowne prawo odstąpienia bezpowrotnie wygasa.
Sposób wykonania prawa odstąpienia od umowy
Odstąpienie od umowy wiąże się ze złożeniem drugiej stronie jednostronnego oświadczenia. Aby wywołało ono skutek, musi zostać złożone w terminie określonym w klauzuli umownego odstąpienia. Uchybienie terminowi powoduje, iż oświadczenie to nie wywoła skutku określonego w tym postanowieniu. Najlepiej, aby oświadczenie to zostało złożone na piśmie – w szczególności, jeżeli zapis umowy rozstrzyga, iż wszelkie zmiany umowy powinny być pod rygorem nieważności uczynione na piśmie. W przypadku zawarcia umowy w formie szczególnej, oświadczenie to powinno przybrać tę formę.Dla celów dowodowych wskazane jest, aby oświadczenie zostało doręczone adresatowi, który pokwituje nam datę i odbiór oświadczenia - jeżeli jest ono składane pocztą, warto wysłać je wraz z potwierdzeniem odbioru przez adresata. Ważna jest bowiem data odbioru oświadczenia przez adresata - zgodnie z zasadą, iż oświadczenie jest złożone z chwilą, gdy doszło do adresata w taki sposób, że adresat mógł się zapoznać z jego treścią. W oświadczeniu należy wskazać wyraźnie od jakiej umowy odstępujemy.
Skutki wykonania prawa odstąpienia od umowy
Zgodnie z art. 395 § 2 k.c. w przypadku złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy umowę uznaje się za niezawartą. To, co strony świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana konieczna była w granicach zwykłego zarządu. Za świadczone usługi oraz za korzystanie z rzeczy należy się drugiej stronie odpowiednie wynagrodzenie. Oświadczenie następuje więc z mocą ex tunc tzn. z mocą wsteczną. Wyjątkiem są stosunki bezterminowe, w których zupełnie nieracjonalne byłoby wymaganie zwrotu świadczeń ciągłych okresowych.
Typy umów, w których wolno zastrzegać prawo odstąpienia
Zasadą jest, iż strony mogą kształtować zobowiązanie dowolnie – ważne, aby treść lub cel umowy nie były sprzeczne z właściwością stosunku, ustawą lub z zasadami współżycia społecznego. Ustawa nie ogranicza więc typów umów, w których można zastrzegać prawo odstąpienia i zasadą jest, iż prawo może to zostać ustanowione w każdej umowie obligacyjnej, aczkolwiek sprawę należy oceniać według treści art. 353 [1] k.c.Przykładem umów, w których nie można zastrzegać prawa odstąpienia od umowy są przede wszystkim terminowe umowy ciągłe (np. terminowa umowa najmu), chyba że wykonywanie tego prawa zostałoby uzależnione od okoliczności wskazanych w umowie. Wprowadzenie prawa odstąpienia nie jest również możliwe w umowie rozporządzającej prawem nieruchomości.
